I. Giriş
Blockchain sistemi, şifrelenmiş işlem takibini sağlayan, bloklardan oluşan zincir yapıdaki dağıtık bir veritabanı sistemi olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde yaygın olarak kullanılmaya başlanmış olup, şeffaf olma özelliği sayesinde para transferi, veri saklama, depolama ve yönetme sistemlerinde de tercih edilen bir sistem olacağı öngörülmektedir. Dünyada yeni bir pazar oluşturan kripto değerler de blockchain teknolojisi sonucunda ortaya çıkmıştır. Günümüzde en çok kripto para olarak karşılaşılan bu kripto değerler ekosistemine Non Fungible Token (NFT)’ler da eklenmiştir. NFT teriminin gayri misli kripto varlık olarak çevrilmesi mümkündür. NTF’ler en basit anlatımıyla, eşi benzeri olmayan, sanatsal token, jetonlardır. Kripto paralar, yapı olarak birbirlerinin yerine geçebilen değerler iken NFT’nin eşsiz olma özelliği sayesinde yerine başka bir NFT koyulması, değiştirilmesi mümkün değildir. Bu da NFT ve kripto paraların en belirgin farklılığını oluşturan misli-gayri misli olma özelliklerini ifade eder. Daha açıklayıcı olmak gerekirse, NFT’ler gayri misli değerlerken Bitcoin gibi kripto paralar misli değerlerdir. Bir Bitcoin’in yerine diğer Bitcoin geçebilirken eşsiz nitelikteki NFT’nin yerine başka bir NFT geçememektedir.
NFT’ler fiziksel veya dijital bir varlığa bağlanmak suretiyle oluşturulabilmektedirler. Günümüzde daha çok dijital varlıklara bağlanarak ün kazandıklarından ve işlem gördüklerinden, bu makalede genel olarak dijital varlıklara bağlanan NFT’lerden bahsedilecektir.
İlk NFT, 2014 yılında Kevin McCoy tarafından hazırlanmıştır ve “Quantum” adındaki bu NFT 2021 yılında 1.4 milyon dolar karşılığında satılmıştır . Bunun yanı sıra, sanat ve teknoloji dünyasında en çok yankı uyandıran NFT satışı, Beeple adıyla bilinen Mike Winkelmann’ın NFT eserinin 69 milyon dolara satılmasıyla gerçekleşmiştir . Bunlara ek olarak, tüm varlıkların misli ve gayri misli kripto değerlere çevrilebilmesi mümkündür. Örneğin ikonik fotoğraflar, eğlence ve spor dünyasının ikonik anları, biletler, müzik albümleri, Tweetler ve birçok başka unsur da bu akıma katılmış bulunmaktadır. Sanat dünyasında da yeni bir devrin başlaması olarak ifade edilen bu adımların ardında NFT’lerin hukuki durumu ve sahibine tanıdığı haklar tartışılmaya başlanmıştır.
II. NFT Formatının Oluşturulması (“Minting”)
Dijital bir varlığın NFT formatının oluşturulması için öncelikle “mint” işleminin gerçekleşmesi gerekmektedir. Mint işlemi, dijital varlığın sadece kendisine ait olmak üzere blockchain sistemine işlenmesini ifade eden bir terimdir. Dolayısıyla mint işlemini NFT formatının oluşturulması olarak çevirmek mümkündür. Mint işlemi gerçekleştikten sonra NFT değiştirilemez ve silinemez. NFT’nin popülerliği arttıkça, mint işlemini gerçekleştiren ve satan platformlar gittikçe artmaktadır. Rarible ve OpenSea bunlardan en yaygın iki platformdur ve farklı şekillerde çalışmaktadır.
Öncelikle OpenSea aracılığıyla NFT yaratmak ve satmak (“listing”) isteyen kullanıcıların, mint ve list işlemlerini ayrı ayrı yerine getirmesi gerekmektedir. Eseri mint işlemi ile blok zinciri üzerine işleyen kullanıcı, o aşamada ücret ödemese de sonrasında bir komisyon ödeyerek satmak istediği NFT’sini listelemesi gerekir. Listeleme işlemi, satış koşullarını belirleyerek akıllı sözleşme (smart contract) oluşturarak blok zinciri üzerine işlemeyi ifade eder. Smart contract, dünyanın en büyük bilişim teknoloji şirketlerinden olan International Business Machines (IBM) tarafından blok zinciri üzerine önceden belirlenmiş koşulların işlenmesi olarak tanımlanmaktadır . Böylece, “if/when/then” gibi basit kodların ön koşul olarak yazıldığı akıllı sözleşmeler sayesinde, başka bir araca ihtiyaç kalmadan ve zaman kaybedilmeden anlaşma otomatik olarak yürütülebilmektedir. Dolayısıyla, listelenen NFT’nin içeriğine kodlanan smart contract ile satış şartları belirlenmektedir. Listeleme maliyetini de bu şartlar belirlemektedir.
Bir diğer platform olan Rarible ise hem mint işlemi için hem list işlemi için ücret almaktadır. Mint işlemi için gereken ücrete “gas fee” denmektedir. Gas fee, temel olarak, eserin blok zincirine kaydı yapılırken harcanan enerji karşılığında talep edilen ücrettir . ERC-721 standartlarında hazırlanan bir NFT koleksiyonun ortalama yaratılma ücreti 500-600 dolar civarındayken mint işlemi 50- 60 dolar civarında olmaktadır ve Rarible sisteminden canlı olarak değişen ücretlere ulaşılması mümkündür .
III. NFT’nin Satışı(“Listing”)
Mint ve list işlemi gerçekleşen NFT, satışa hazır durumdadır. Bu noktada NFT’nin hangi platform üzerinden satışa çıktığı önem arz etmektedir. Çünkü NFT’lerin satıldığı platform satış konusunda kendi kurallarını belirleyebilmektedir. Örneğin platform, sadece belli formatta NFT üretilmesi ve satılması zorunluluğu getirebilir veya bir platformda oluşturulan NFT’nin başka sitelerde satılamaması gibi kurallar koyabilir. Bu sınırlamalardan en dikkat çekenlerinden biri ise, NFT’nin farklı platformlarda satılması halinde smart contract ile belirlenen “royalty payment” yani her satıştan sonra NFT’nin ilk sahibine pay ödenmesine ilişkin kısıtlama olup, kimi platformlar bu şekildeki şart ve koşulların akıllı sözleşmeler içerisine dahil edilmesine izin verirken kimi platformlarda bu durum söz konusu değildir. Dolayısıyla, NFT satışından elde edilmek istenilen menfaate göre platformun seçimi önem arz etmektedir.
Bu noktada Türk Hukuku çerçevesinde “takip hakkı”ndan bahsedilmesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz. Türk hukukunda “takip hakkı/pay hakkı” olarak düzenlenen hak ile 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) 45. maddede sayılan eserler için, sonraki satışlardan eser sahibine pay verilmesi söz konusudur. Bu haktan yararlanmak için sayılan eserlerin orijinallerinin ve özgün sayılabilecek kopyalarının satışının söz konusu olması gerekmektedir. Ayrıca söz konusu satışın, koruma süresi içinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir ve bu el değiştirme sergi, açık artırma veya mağaza gibi yerlerde meydana gelmelidir. Bu noktada sanal ortamda satışı yapılan NFT için takip/pay ödemesi yapılıp yapılmayacağı sorunu ortaya çıkabilecek olsa da kanunda satış yerleri sayma şeklinde değil örnek gösterme şeklinde yer almaktadır. Dolayısıyla NFT satışı için kurulmuş platformlarda yapılan satışların bu kanun maddesi kapsamında değerlendirilebileceği kanaatindeyiz. Aksi halde kanun maddesinin varlık amacına aykırı sonuçlar çıkacağı göz önüne alınmalıdır.
Ayrıca FSEK 45. madde hükmü, takip hakkının ancak önceki satış bedeli ile sonraki satış bedeli arasında açık bir oransızlık bulunması halinde ortaya çıkacağını belirtmektedir. Bu noktada NFT’ler hazırlanırken oluşturulan akıllı sözleşmelere eklenen takip ödemesinin satışlar arasında oransızlık bulunması halinde değil de her satış ile birlikte eser sahibine pay verilmesini öngörüyor olması durumunda kanun maddesine aykırı bir durumun söz konusu olduğu ileri sürülebilir. Bu argümana bir çözüm üretilebilmesi için FSEK 45. madde hükmünün emredici bir hüküm olup olmadığı sorusunun yanıtlanması gerekmektedir. Tarafımızca bahse konu düzenlemenin eser sahibinin menfaatlerini koruyacak şekilde yorumlanmasının kanuna aykırılık yaratmayacağı ve sözleşme serbestisi ilkesi de göz önüne alındığı takdirde, her satışla birlikte eser sahibine takip ödemesi yapılmasına ilişkin sözleşme maddelerinin akıllı sözleşmelerde kararlaştırılmasının mümkün olduğu değerlendirilmektedir.
NFT ile takip hakkına ilişkin değinilmesi gereken bir diğer husus ise takip hakkının Türk hukukunda düzenlenmesi ve uygulaması göz önüne alındığı zaman, dava yolu ile kullanılacak olmasıdır. NFT satışında ise, akıllı sözleşmede belirlenen royalty payment ödemesi satışın vuku bulması ile eser sahibine geçecektir. Aynı doğrultuda, takip hakkı eseri satan kişiye ve müesseseye karşı ileri sürülüp eseri sonradan satın alan kişiye karşı ileri sürülemezken, NFT satışından eser sahibinin elde edeceği yüzde, alan kişinin yapacağı ödemeden otomatik olarak alınacağından, uygulamada NFT’yi alan kişiden tahsil edilmektedir.
NFT satışları ile takip ödemesi bakımından incelenmesi gereken son husus ise takip ödeme yüzdesidir. NFT satışlarında eser sahibinin elde edeceği yüzde akıllı sözleşmelerde serbestçe belirlenebilmekte iken FSEK 45. maddesi oranın Cumhurbaşkanlığı Kararı ile tespit edileceğini belirtmiş ve 2021 itibari ile bu oranın %10’dan fazla olmamak şartıyla tespit edileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla, FSEK kapsamında eser niteliğinde olan ve 45. madde hükmünde sayılan bir NFT eserde takip hakkının %10’un yukarısında olarak kararlaştırılması durumunda %10’u aşan kısmın talep edilip edilemeyeceği sorunu ortaya çıkacak olup böyle bir uyuşmazlık halinde %10’luk sınırın emredici olarak kabul edilmesi halinde bu nisabı aşan talepler reddedilecektir. Bizim katıldığımız diğer ihtimalde ise %10’luk nisabın emredici bir düzenleme olmadığından hareketle sözleşme serbestisi ilkesine göre taraf iradelerine uygun olarak akıllı sözleşme hükümleri uyarınca karar verilmesi söz konusu olacaktır.
IV. NFT Satışı ile Devredilen Haklar
NFT’nin satışının gerçekleşmesiyle birlikte satın alan kişiye hangi hak ve yetkilerin devredilmiş olacağı hukuki tartışmaların esas noktasını oluşturmaktadır. Bu noktada esas olan, sözleşme serbestisi ilkesi gereği taraf iradeleri olmakla birlikte satış için kullanılan platformun koşulları, NFT’nin temsil ettiği çalışmanın sanat eseri niteliği taşıyıp taşımadığı gibi hususlar NFT’yi satın alan kişiye devredilebilecek hak ve yetkilerin kapsamını değiştirebilecektir.
Şöyle ki FSEK hükümleri uyarınca eser, sahibinin hususiyetlerini taşıyan bir fikir ve sanat mahsulü olarak tanımlamaktadır. Bu sebeple eser olup olmadığının tespiti için incelenmesi gereken şartlar sırasıyla şunlardır:
•Bir insan tarafından yaratılmış olmak
•Fikri/estetik bir muhtevaya sahip olmak
•Üçüncü kişilerce algılanabilecek nitelikte olmak
•İlim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eseri vasfı taşımak
•Sahibinin hususiyetlerini taşımak
•Belli bir yaratma derecesini aşmak
Bu şartları haiz olan tasarım vb. çalışmalar eser olarak nitelenecek olup, fikri haklara tanınan korumalardan yararlanabilecektir. Bu kapsamda eser niteliğindeki çalışmalar için oluşturulan NFT’lerin satışı için yapılan akıllı sözleşmelerde, mali hakların da (“İşleme Hakkı”, “Çoğaltma Hakkı”, “Yayma Hakkı”, “Temsil Hakkı” ve “Ses ve/veya Görüntü Nakline Yarayan Araçlarla Umuma İletim Hakkı”), NFT’yi satın alan kişiye devredileceği öngörülüyorsa, satın alan kişi esere ilişkin mali hakları da devralmış olacaktır. Bu durumda NFT’yi satın alan kişi, NFT’ye bağlı eserin kopyalarının yapılmasını veya üçüncü şahıslar tarafından başkaca platformlarda kullanılmasını engelleyebilir. Keza NFT’yi satın alarak mali hakları devralan alıcı, üçüncü kişilerin hak ihlaline sebebiyet vermesi halinde de tecavüzün tespiti, durdurulması ve tazminat taleplerinde bulunabilir.
Bununla birlikte mevcut uygulamada NFT’ye bağlı çalışma eser niteliğini haiz olsa dahi mali hakların satın alan kişiye devredilmesi söz konusu olmamakta, yalnızca NFT’ye bağlanan eşsiz çalışma üzerinde mülkiyet hakkı tanınmaktadır . Böylelikle NFT’yi satın alan kişi yalnızca kişisel kullanım ve tekrar satma haklarına sahip olmakta eserin mali hakları üzerinde ise herhangi bir tasarruf yetkisi bulunmamaktadır. Bu durumu bir ressam tarafından meydana getirilen bir tablonun aslının üçüncü bir kişiye satılmasına benzetmek mümkündür. Şöyle ki tablonun aslının satılmasında da NFT satışlarında olduğu gibi çoğunlukla yalnızca kişisel kullanım ve tekrar satıma ilişkin hak ve yetkilerin devri söz konusu olmakta, mali haklar ise devredilmemektedir. Bir başka deyişle tablonun/NFT’nin aslını satan alan kişi, satın aldığı tabloyu/NFT’yi evinin duvarına asma/dijital ortamlarda kullanma ya da değerlendiğinde daha yüksek bir fiyata satma gibi imkanlara sahipken o tablo/NFT içerisinde yer alan sanat eserinin kopyalarının veya işlenmiş hallerinin yapılmasının ya da başka mecralarda kullanılmasının önüne geçememektedir. Burada satın alınan tabloyu ve/veya NFT’yi ticari anlamda değerli kılan ise satın alınan çalışmanın eşsiz bir kopyasına (aslına) sahip olunmasıdır.
Eğer ki NFT’nin satın alınmasıyla birlikte onun temsil ettiği çalışmaya ilişkin mali hakların da devredilmesi isteniliyorsa satış sırasında bu şartların ayrıca belirtilmesi gerekmektedir. Bu nedenle NFT satışı yapan kişilerin ve satın almak isteyen kişilerin satış işlemi için kullandıkları platformlar ile akıllı sözleşmelerin şart ve koşulların dikkatli bir şekilde incelemeleri gerekmektedir.
Bilindiği üzere, FSEK kapmasında maddi hakların yanı sıra eser sahibinin manevi hakları da söz konusudur. Eser sahibinin manevi hakları; eseri kamuya sunmak (FSEK md. 14), eser sahibi olarak tanınmasını istemek (FSEK md. 15), eserde değişiklik yapılmasını engellemek (FSEK md. 16), başkasının zilyetliğinde bulunan eserin aslına ulaşmak (FSEK md. 17) şeklinde sayılabilir. FSEK hükümleri uyarınca mali Fakat eseri sonradan alan kişi hiçbir şekilde manevi hakları devralamayacaktır.
V. NFT’nin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Tebliği Kapsamında Değerlendirilmesi
16.04.2021 tarihinde Resmi Gazete’de “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” yayınlanmıştır. Bu yönetmelik kapsamında kripto varlıklar 3. maddenin birinci fıkrası kapsamında “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlık ” olarak tanımlanmaktadır. 3. maddenin ikinci fıkrası kapsamında ise “kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı bir şekilde kullanılamayacağı” hükmü yer almaktadır. Satış bedeli Ethereum ile tahsil edilen NFT’lere ilişkin satışların Merkez Bankası tarafından getirilen sınırlandırma içerisinde kalıp kalmayacağı sorunu ortaya çıkmakta olup mevcut yasal düzenlemeler kapsamında bu soruya net bir cevap alınamamaktadır. Dolayısıyla bu alanda daha spesifik düzenlemelere ihtiyaç olduğu, uygulamada yaşanacak sorunların ve gayri resmi işlemlerin önüne geçilebilmesi için bu alanda ivedi bir yasal düzenleme yapılması gerektiği kanaatindeyiz.
VI. Uluslararası Mevzuattaki Durum
Borsa ve USD, Euro gibi misli değerlerin aksine internet sitelerinde işlem gören ve çıkartılması için belli otoriteler tarafından yetkilendirilmeye muhtaç olmayan NFT’lerin mevzuattaki düzenlemeleri de klasik düzenlemelerden farklı olmalıdır. Kripto varlıklar için öngörülen düzenlemeler bu anlamda NFT’lere yol gösterebilecekken sadece bu düzenlemelerle yetinilmesi uygulamada sorunlara yol açabilecektir. Avrupa Birliği, spesifik olarak NFT’lere ilişkin düzenlemelerde bulunmasa da Markets in Crypto-assets Regulation (MiCA) kapsamında, kripto varlık çıkartanların “white paper” denen yasal açıklama metinleri hazırlamalarının zorunlu olduğunu düzenlemiştir. Bu düzenleme, Avrupa Birliği üyesi ülkelerden birinde kripto varlık hizmeti sunan veya Avrupa Birliği üye ülkelerden birine servis sağlayacak taraflar için getirilmiş olup, şimdilik NFT’ler için “white paper” zorunluluğu getirmemektedir.
Alman ve İtalyan hukukunda ise, yatırım araçları kapsamındaki mevcut yasal düzenlemelerin, şartları sağlayan NFT’lere uygulanabilir durumda olduğu değerlendirilmektedir (German Capital Investment Act, AMLD5, Italian Consolidated Financial Act).
Özetle, NFT’ler için halihazırda özel nitelikli yasal düzenlemeler bulunmasa da kripto varlıklar ile yatırım araçlarına ilişkin mevcut düzenlemelerin NFT’ler bakımından da uygulama alanı bulabileceği değerlendirilmektedir. Öte yandan NFT’nin kripto varlık olmasından ayrı olarak temsil ettiği çalışmalar sanat eseri niteliğini de haiz olabileceğinden ülkelerin fikri sınai haklar kapsamında hazırlanan mevzuatları da önem arz etmektedir.
VII. Sonuç
Sonuç olarak, bir ürünün ilk sahibinin kim olduğunu belirten, diğer tokenlardan ayrılmasını sağlayan ve eşi ve benzeri olmayan nitelikteki NFT’ler, gerek sanat dünyasında gerekse teknoloji dünyasında öne çıkan gelişmeler arasında yer almaktadır. Bir çalışmanın NFT formatının oluşturulması ve satışı (listelenmesi) için faaliyet gösteren dijital platformlar söz konusu olup her platformun farklı şart ve koşulları söz konusu olabilmektedir. Örneğin kimi platformlar mint işlemi için herhangi bir ücret talep etmeyip yalnızca listeleme üzerinden komisyon alırken kimi platformlar hem mint hem de listeleme işlemlerinden ücret talep edebilmektedir. Bir diğer önemli husus ise NFT satışı ile devredilen haklara ilişkin olup hâlihazırdaki uygulama, NFT’nin temsil ettiği çalışma eser niteliğini haiz olsa dahi yalnızca kişisel kullanım ve tekrar satıma ilişkin hak ve yetkilerin devredilmesinden ibarettir. Buna ek olarak eser niteliğinden kaynaklı mali haklarında devredilmesi isteniyorsa bu durumun akıllı sözleşmelerde ayrıca belirtilmesi gerekmektedir. Fakat, manevi hakların bu kapsamda devredilmesi mümkün değildir.Henüz çok yeni bir teknoloji olan NFT’lerin hukuki durumu ile ulusal ve uluslararası mevzuatlardaki yerinin, kripto varlıklara ilişkin daha detaylı yasal düzenlemeler yapılmasıyla birlikte daha net bir hale geleceği kanaatindeyiz.
Yazarlar: Av. Cihan Kıraner – Av. Can Kurdak – Stj. Av. Ülkü Koçal
KAYNAKÇA
“Beeple Christies NFT Sale Cost Everydays 69 Million.” (2021, 11 Mart) Alındığı URL: https://www.theverge.com/2021/3/11/22325054/beeple-christies-nft-sale-cost-everydays-69-million
“ Can I List an Item Without Paying To Mint It.” (2021, 6 Kasım) Alındığı URL: https://support.opensea.io/hc/en-us/articles/1500003076601-Can-I-list-an-item-without-paying-to-mint-it-
“Gas Etheruem.” (2021, 26 Mayıs) Alındığı URL: https://www.investopedia.com/terms/g/gas-ethereum.asp#:~:text=Gas%20fees%20are%20payments%20made,spend%20on%20a%20particular%20transaction.
“Kevin Mccoy Quantum First NFT Created Sells At Soothebys For Over One Million.” (10 Haziran 2021) Alındığı UR: https://hyperallergic.com/652671/kevin-mccoy-quantum-first-nft-created-sells-at-sothebys-for-over-one-million/
“Proposal For A Regulatıon Of The European Parliament And Of The Councıl On Markets In Crypto-Assets, And Amending Directive.” Alındığı URL: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52020PC0593
“Artist’s Resale Right.” (2014, 16 Mayıs) Alındığı URL: https://www.gov.uk/guidance/artists-resale-right
“Blockchain Teknolojisi Nedir Blockchain Teknolojisi Nasıl Çalışır.” ( 2021, 19 Nisan). Alındığı URL: https://www.ntv.com.tr/teknoloji/blockchain-teknolojisi-nedir-blockchain-blokzincir-nasil-calisir,RmInyPa8a0W6k16p-fd7Iw
“Non Fungible Tokens The Global Legal Impact.” ( 2021, Haziran) Alındığı URL: https://www.cliffordchance.com/content/dam/cliffordchance/briefings/2021/06/non-fungible-tokens-the-global-legal-impact.pdf
“Non-Fungible Tokens (Nfts) And Copyright Law.” (2021, 1 Haziran) Alındığı URL: https://www.twobirds.com/en/news/articles/2021/australia/non-fungible-tokens-nfts-and-copyright-law
“Smart Contracts.” Alındığı URL: https://www.ibm.com/topics/smart-contracts
Comments